شهرستان دزفول یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران با دارا بودن ۴۰۰ هکتار بافت قدیمی، هم از منظر تاریخی و هم از منظر قدیمی بررسی و فعالیت مساجد آن از اهمیت خاصی برخوردار است به شکلی که نشان می‌دهد فعالیت مساجد در این شهر به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد.

یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین مساجد تاریخی دزفول مسجد جامع این شهر است که در خیابان امام خمینى (ره) و در یک خیابان فرعى متصل به آن قرار دارد.

این بنا در یک طبقه ساخته شده و داراى یک صحن بزرگ است که در ۲ جبهه آن ساخت و ساز انجام گرفته‌ و نماهاى آجرى سقف‌ها و ستون‌هاى سنگی بسیار زیبایى دارد.

ساخت این مسجد که به سبک معماری دوره ساسانی است، بین قرن‌های سوم و چهارم هجری قمری صورت گرفته‌؛ البته اختلاف نظراتی وجود دارد و برخی مواخذ تاریخی ساخت مسجد جامع دزفول را سده هفتم هجری قمری می‌دانند.

کالبد اصلی بنا در جبهه جنوبى آن که هسته اولیه مسجد قرار دارد، سنگى است. مسجد داراى یک نمازخانه و محراب اصلى و ۲ شبستان پرستون در ۲ طرف است و در قسمت شرقى نیز فضاهایى به عنوان فضاهاى خدماتى و پشتیبانى واقع شده‌است.

دیوارهای مسجد جامع بسیار قطور و شبستان آن ایستادگی خود را از ۲۰ ستون سنگی می‌گیرد که در وسط شبستان مسجد قرار داشته و جای شمعدان در آن تعبیه شده است. مصالح به کار رفته در دیوارها عمدتاً آجر و در ستون‌ها، سنگ‌های چهار تراش است و از ملات ماسه و آهک جهت ساخت دیوارهای و ستون های باربر استفاده شده است.

محراب مسجد در وسط شبستان واقع است که دارای گچبری‌های زیبایی است. در مجاورت محراب منبری سنگی با ۱۰ پله قرار دارد که در ۲ طرف آن گلدسته‌های کوچک و سفید رنگی قامت افراشته‌اند.

ایوان مسجد که در وسط واقع شده، در ۲ طرف خود، گلدسته‌هایی به ارتفاع ۱۵ متر دارد که شکوه معماری اسلامی و ایرانی آن را به رخ میکشد و با کاش‌کاری‌های زیبایی مزین شده است. در گذشته بانگ موذن مسجد از این گلدسته‌ها نمازگزاران را به راز و نیاز با معبود فرا می‌خوانده است.

نوع سقف‌های مسجد سنتی و تلفیقی از طاق، تویزها، کلمبوها و طاق گهواره‌ای است و سقف ایوان اصلی بنا با کاربندی و آجرهای رنگی جدا و چهار تیپ متنوع دارد. سقف ایوان‌های مسجد نیز گنبدی شکل و از آجر هستند.

این مسجد در دوره‌هاى مختلف تکامل یافته و در هنگام جنگ نیز قسمتى از آن مورد اصابت موشک قرار گرفته و تخریب شده‌ است که در همان زمان دوباره بازسازى و نماى آجرى جدید اجرا شد.

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری دزفول سبک معماری مسجد جامع دزفول الگو گرفته از معماری کاخ ایوان کرخه و معماری دوره ساسانی است و این مسجد از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی دزفول به شمار می‌رود و به شماره ۲۸۷ در ۲۹ آذرماه ۱۳۱۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

«عباس چراغ‌چشم» در خصوص وجود مساجد تاریخی مختلف در دزفول در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در دزفول می‌گوید: مساجد تاریخی دزفول در بافت قدیم این شهر بسیار متنوع بوده و به دلیل ساختار آنها، می‌توانند یک ظرفیت مهم گردشگری برای شهرستان باشند.

وی می‌افزاید: در حال حاضر ۲۰ مسجد تاریخی شامل مسجد جامع، مسجد لب خندق، مسجد زارعان، مسجد میثم‌تمار، مسجد مرشد بکان، مسجد شاهرکن الدین، مسجد رودبند ، مسجد میاندره ، مسجد آیت الله نبوی، مسجد مفید (بازار)، مسجد دروازه، مسجد ظهیرالاسلام، مسجد ضیایی (ملاحاجی)، مسجد سیاهپوشان، مسجد حاج صوفی، مسجد آقا فتاح، مسجد صعصعه، مسجد معزی، مسجد کرناسیون و مسجد باقلیون در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.

رئیس اداره میراث فرهنگی دزفول اضافه می‌کند: تمامی مساجد تاریخی و ثبت ملی دزفول بین ۱۰ تا ۴۰ درصد مورد مرمت قرار گرفته اما به علت قدمت بالای بنای این مساجد، همگی در حال فرسایش هستند و لذا تمامی این مساجد نیاز فوری به مرمت و بهسازی دارند که از میان مسجد ملاحاجی در حالت اضطرار بوده و نیازمند مرمت فوری است.

رئیس اداره اوقاف و امور خیریه دزفول نیز ضمن گرامیداشت روز مساجد  در دزفول اظهار می‌کند: در حال حاضر ۳۰۶ مسجد در دزفول فعال هستند.

«مصطفی عباس نژاد» با اشاره به وجود مساجد تاریخی متعدد در دزفول ادامه می‌دهد: وجود این مساجد تاریخی یک ظرفیت بزرگ برای دزفول بوده، لذا به منظور استفاده از این موضوع همکاری خوبی با اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دزفول صورت گرفته است.

وی تصریح می‌کند: با توجه به اهمیت موضوع مساجد تاریخی که نیازمند مرمت هستند شناسایی و لیست شده‌اند تا نسبت به حل این مشکل اقدام شود.

یکی از جاذبه‌های صنعت گردشگری در ایران، گردشگری مذهبی و تاریخی است که با توجه به وجود این تعداد مسجد تاریخی که هر کدام دارای معماری خاص دوره‌های مختلف است می‌تواند باعث جذب گردشگر شود لذا ضروری است مسئولان در این خصوص اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.